Lapis Lazuli – Good Quality Ram (PB 29)

Beschrijving

Lapis lazuli (“Echte ultramarijn”, “azzurrum ultramarijn”, “azzurrum transmarinum”, “azzuro oltramarino”, “azur d’Acre”, “pierre d’azur”, “Lazurstein”):

Herkomst en geschiedenis:

Gemaakt van de halfedelsteen lapis lazuli. Een rots van vele samenstellingen: lazuriet, natriumsulfosilicaaterts, diepblauwe kristallen. Hauyne, sodaliet (een natriumaluminiumsilicaat met natriumchloride dat voorkomt in kristallen en massa’s) en nosean. Lapis lazuli is een contactmetamorfe mineraal dat wordt aangetroffen in kalksteen en graniet; het beste is te vinden in Afghanistan, van de oudheid tot vandaag. Het vroegste gebruik van een pigment was in de zesde en zevende eeuw muurschilderingen in grottempels in Bamiyan in Afghanistan. Toen het in het middeleeuwse Italië werd gebruikt, werd het meest gebruikt in verlichte manuscripten en paneelschilderijen, als aanvulling op het gebruik van vermiljoen en goud, en was zo duur als goud om in te werken. De hoogste kwaliteit en de meest intens blauw gekleurde ultramarijn was vaak gereserveerd voor de gewaden van Christus en de Maagd. Kleurafstappen waren gemakkelijk te bereiken en best mooi, maar de kosten hebben het uiteindelijk in onbruik geraakt.

Het pigment maken:

Omdat het zo’n harde steen is, is het moeilijk om het pigment van de andere bestanddelen te scheiden. Het blauw kan niet van de onzuiverheden worden gescheiden door te wassen met water, zoals opgemerkt in Byzantijnse teksten, omdat daarmee een grijs poeder zou ontstaan. Natuurlijk ultramarijn wordt gezuiverd uit de grond lapis lazuli door het te mengen met was en te kneden in een verdund loogbad. De helderblauwe lazurietkristallen worden bij voorkeur uitgewassen en verzameld. Voor Cennini Cennini’s laat-14e-eeuwse recept voor ultramarijnpigment, klik hier.

Chemische eigenschappen:

Een complex zwavelbevattend natriumaluminiumsilicaat, Na8-10Al6Si6O24S2-4. Chemisch gezien is het minerale lapis lazuli waaruit het pigment is gemaakt een extreem hard en complex rotsmengsel: een gemineraliseerd kalksteen dat korrels bevat van het blauwe kubieke mineraal lazuriet, het essentiële bestanddeel van het pigment. Ook aanwezig zijn echter twee isomorfe mineralen, de ene bevat sulfaat en de andere, chloride, die beide soms in een blauwe vorm voorkomen, evenals andere kleuren. Er zijn andere silicaten die ook aanwezig kunnen zijn, waardoor variabelen ontstaan in de kwaliteit en het uiterlijk van de steen. De beste zijn van een uniform diepblauw, maar kunnen bleker zijn omdat er veel witte calciet- en ijzerpyrieten in zitten die glinsteren als goud; er is ook de mogelijke vermenging met witte kristallijne materialen.

Artistieke opmerkingen:

Natuurlijk ultramarijn heeft een hoge stabiliteit voor licht, zoals blijkt uit het feit dat voorbeelden op schilderijen tot wel vijfhonderd jaar oud een zo intense en zuivere blauwe kleur hebben als het vers geëxtraheerde pigment of de beste synthetische stof. Er is een aandoening die bekend staat als “ultramarijnziekte” die af en toe op schilderijen is aangetroffen als een grijsachtige of geelachtig grijze gevlekte verkleuring van het verfoppervlak, die ook van tijd tot tijd optreedt met industrieel ultramarijn dat industrieel wordt gebruikt, dat wordt veroorzaakt door de actie van atmosferisch zwaveldioxide en vocht. Een alternatieve oorzaak kan de zuurgraad van een olie- of oleoharsachtig verfmedium zijn: het langzaam drogen van de olie gedurende welke tijd water kan zijn geabsorbeerd om zwelling, opaciteit van het medium en derhalve wit worden van de verffilm te veroorzaken. Een verschil in kleurtint en -waarde werd bereikt door beglazing met andere kleuren, zoals oker en wit, met name in luchten, over het ultramarijn. Dit werd noodzakelijk gemaakt door de kosten van het pigment, dat grotendeels verloren zou gaan in mengsels.

Voorbeeld Lapis verwerkt in schilderij van Ferdinand Victor Eugène Delacroix

Extra informatie